طیف لیکرت یکی از مهم ترین مقیاسهایی است که توسط پرسشنامه انجام میشود و توسط رنسیس لیکرت ابداع شده است.
پرسشهای طیف لیکرت، پرسشهایی هستند که به پاسخدهنده امکان رتبهبندی، امتیازدهی و ابراز عقیدهی دقیق را میدهند.
با اینکه پاسخدهی به سوال طیف لیکرت برای مخاطب پرسشنامه بسیار ساده است، اما طراحی آن با پیچیدگیهایی همراه است.
طیف لیکرت یا مقیاس لیکرت چیست؟
طیف لیکرت یا Likert scale برای اندازهگیری دیدگاه، احساس، قضاوت و به طور کلی موضوعاتی که قابل مشاهده نیستند اما بر رفتار اشخاص اثرگذارند، به کار میرود.
سوالات لیکرت با گزینههای سهتایی، پنجتایی، هفتتایی تا سیتایی طراحی میشوند.سوالهای لیکرت به تمامی مخاطبان امکان ابراز عقیده میدهند.
در شکلدهی فرهنگ سازمانی و هدایت منابع انسانی نیز این نوع پرسشنامهها بسیار رایج هستند.
در پرسشنامهها و نظرسنجیهای حوزههای بازاریابی، مدیریت، منابع انسانی، روانشناسی و علوم اجتماعی، سنجش عقیده و نظر پاسخدهندهها عموماً از مقیاس لیکرت استفاده استفاده میکنند.
انواع سوالات طیف لیکرت کدامند؟
دو قطبی:
انتخاب مقیاس عددی به سوالی که پرسیده میشود یا گزارهی مورد بررسی، وابسته است. اگر برای پاسخ به این سوال یا گزاره، به بازهای مثبت تا منفی نیاز است، طیف لیکرت دوقطبی گزینهی مناسبی است.به مفاهیم یا گزارههایی که با دو قطب مثبت تا منفی قابل توصیف هستند، مفاهیم دوقطبی یا دوسویه (Bipolar) گفته میشود. دو طرف این بازه یا همان دو قطب، مفاهیمی کاملاً مخالف یکدیگر را نشان میدهد و مقیاس خنثی یا صفر در وسط بازه قرار میگیرد.
تک قطبی:
اگر سوال مورد نظر شما وجود یا عدموجود مفهومی را مورد بررسی قرار دهد، طیف پاسخ در بازهی صفر تا مثبت یا صفر تا منفی تعریف میشود. یک فرایند یا بسیار اثربخش است یا اثربخشی ندارد. به مفاهیم یا گزارههایی که با یک قطب توصیف میشوند، مفاهیم یکسویه یا تکقطبی (Unipolar) میگویند.
سوال طیف لیکرت بهتر است چند گویه (چند گزینه) داشته باشد؟
در سوالات دوقطبی معمولاً طیف ۵ تا ۷ عددی کاربرد دارد، حال آنکه در مفاهیم تکقطبی مقیاس عددی زوج مثلاً طیف ۴ یا ۶ امتیازی مناسب است.
کاربرد سوالات طیف لیکرت:
در واقع، طیف لیکرت اندازهگیری مفاهیم غیرعددی و کیفی را ممکن میکند.
- فراوانی – بررسی رفتار و عادتها
- کیفیت – سنجش کیفیت و انتظار از کیفیت (سنجش تجربه مشتری)
- شدت – وجود یا عدم وجود صفت
- موافقت/مخالفت – نظرسنجیهای حوزه منابع انسانی
- رضایت – نظرسنجیهای مشتریان
- احتمال – نظرسنجی وفاداری مشتریان/شاخص NPS
چطور سوالات طیف لیکرت خود را بدون احتمال سوگیری طراحی کنیم؟
- سوالات شفافی بپرسید.
- به برچسبگذاری طیف لیکرت توجه کنید.
- به نحوهی چیدمان گزینهها توجه کنید.
اصلیترین مراحل طراحی سوالات طیف لیکرت:
هر زمان که نظرات، عقاید و قضاوتهای اشخاص مورد بررسی است، میتوان از انواع سوالات لیکرت استفاده کرد. در واقع، در شرایطی که فهم موضوعی با تنها یک پرسش امکانپذیر نیست، استفاده از طیف لیکرت بسیار راهگشاست.
قدم اول:
تعیین هدف پرسشنامه اولین قدم در طراحی پرسشنامه با سوالات لیکرت، تعیین هدف پرسشنامه یا سوالات است. باید بدانید هدف شما از طرح هر سوال چیست و قصد دارید چه چیزی را اندازه بگیرید.
قدم دوم:
طراحی سوال و پاسخهایکی از مهمترین عوامل موفقیت نظرسنجیها، سوالها و پاسخهایی است که در اختیار مخاطبین قرار میدهید. سوالات شفافتر پاسخهای دقیقتری به شما میدهند.
در طراحی پرسشنامههای طیف لیکرت، گویهها یا همان پاسخها نیز اهمیت بالایی دارند. تعداد گویهها و برچسبهای آنها را به دقت انتخاب کنید. توجه داشته باشید که تفکیک پاسخها از یکدیگر باید آسان باشد و سردرگمی ایجاد نکند. به این ترتیب، دادههای نهایی شما معتبر خواهد بود.
در برچسبگذاری طیف لیکرت از هر دو قطب مثبت و منفی استفاده کنید و بین دو سوی طیف تعادل برقرار کنید.
قدم سوم:
جمعآوری و تحلیل نتایج بعد از انتشار پرسشنامه و جمعآوری پاسخها، زمان تحلیل و بررسی نتایج فرا میرسد. در تحلیل نتایج پرسشنامه مقیاس لیکرت، تعیین میانگین برای دادهها چندان کارساز نیست.
با نمودارهای نظرسنجی هانتانا به نمودارهای فراوانی نتایج دسترسی دارید و میتوانید دادههایتان را بهراحتی بررسی و تحلیل کنید.